Początek i rozwój Kolekcji

Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK powstało w lutym 2010 roku. Pierwsze prace trafiły do Kolekcji już w roku powołania instytucji. W ciągu ośmiu lat działalności Muzeum udało nam się pozyskać 5107 prace (wpisanych pod 1215 numerami inwentarzowymi) autorstwa 333 artystów polskich i z całego świata. Jednym z głównych celów rozbudowy zbiorów jest realizacja założeń statutowych Muzeum poprzez kolekcjonowanie i ukazanie sztuki polskiej drugiej połowy XX wieku na tle sztuki światowej. Równie istotna jest prezentacja głównych nurtów sztuki współczesnej oraz popularyzacja dokonań najważniejszych artystów wśród zróżnicowanych odbiorców.

Największą część zbiorów MOCAK-u stanowi Kolekcja Galerii Potocka, przekazana w dwóch transzach w roku 2011 i 2014. Kolekcja ta została zainicjowana w latach 70. i jej powstanie łączyło się ze staraniami Marii Anny Potockiej o utworzenie Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie. Składające się na nią prace to trzon Kolekcji MOCAK- u, wokół którego jest ona rozbudowywana. Wraz z darowizną Galerii Potocka do Muzeum trafiły także materiały archiwalne.

Wśród pozostałych darczyńców Kolekcji znajdują się artyści i kolekcjonerzy. W 2011 roku MOCAK otrzymał w darze od spadkobierców Mikołaja Smoczyńskiego jego spuściznę w postaci dzieł oraz archiwum. Są to wczesne i ostatnie obrazy artysty wraz z liczącym kilka tysięcy negatywów i odbitek archiwum fotograficznym.

Obok osób prywatnych darczyńcami są także instytucje. W 2011 roku bank PKO BP podarował Muzeum rzeźbę Mirosława Bałki.

Ważne źródło finansowania zakupów stanowią dotacje Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W ramach programu rozwoju Narodowych Kolekcji Sztuki Współczesnej w latach 2011–2016 zakupiliśmy 275 prac artystów polskich i zagranicznych.

Istotny element zbiorów MOCAK-u stanowią archiwalia. Obecnie Muzeum posiada archiwa Mariana Eilego, Władysława Hasiora, Galerii Krzysztofory, Grupy Krakowskiej, Mieczysława Porębskiego, Mikołaja Smoczyńskiego oraz archiwum dotyczące wszystkich artystów Kolekcji. Na zbiory archiwalne składają się artykuły prasowe, recenzje wystaw, katalogi, dokumentacja fotograficzna i projektowa oraz korespondencja. Archiwum artystów Kolekcji jest systematycznie uzupełniane i stanowi bazę do badań nad sztuką współczesną.

 

Ogólna koncepcja Kolekcji MOCAK-u

W obszarze polityki kolekcyjnej MOCAK-u znajdują się prace, które odnoszą się do tradycji awangardy XX wieku, wychodzą od modernizmu poprzez kierunki związane z ekspresją, teatrem, performansem i abstrakcją. Tendencje te mają swoją kontynuację w postmodernizmie i konceptualizmie, które także leżą w kręgu zainteresowań Muzeum. Dla Kolekcji MOCAK-u równie ważne są realizacje artystów związanych z ruchem Fluxus, a także prace, które są przykładem wszelkiego rodzaju eksperymentów i przesunięcia granicy mediów. Najstarsze dzieła pochodzą z lat 70., jednak przede wszystkim koncentrujemy się na tych realizowanych od początku lat 90. XX wieku.

Kolekcja MOCAK-u jest międzynarodowa. Mniej więcej połowa zbiorów to prace artystów polskich. Zestawiając sztukę polską z wybitnymi nazwiskami zagranicznymi, podkreślamy światowy poziom krajowej twórczości. Równocześnie stworzyliśmy grupę historyczną  składającą się z ważnych postaci kultury polskiej – Leon Chwistek, Marian Eile, Roman Ingarden, Mieczysław Porębski – których potencjał inspiracyjny oraz osiągnięcia intelektualne i artystyczne są szczególnie ważne dla programu naszej Kolekcji. Organizujemy wystawy tych twórców, przygotowujemy publikacje oraz projekty edukacyjne ich dotyczące, jak również staramy się pozyskiwać ich prace do Kolekcji.

 

Kierunek rozwoju Kolekcji MOCAK-u

W swojej strategii rozwoju Kolekcji Muzeum skupia się na kilku obszarach „zagęszczonej koncentracji”. W przypadku sztuki polskiej są nimi:

• konceptualizm – jako przełom, który miał istotny wpływ na późniejsze przejawy sztuki – jest ważnym punktem wyjścia przy budowaniu strategii rozwoju Kolekcji. Zależy nam na dalszym pozyskaniu dzieł najważniejszych artystów polskich związanych z tym nurtem;
• sztuka tworzona od początku lat 90., będąca spektakularnym połączeniem inspiracji konceptualnej ze sztuką krytyczną i postmodernizmem;
• prace artystów związanych z Krakowem, których wkład w sztukę ma niepowtarzalny charakter. Niezwykle istotne miejsce w naszych zbiorach zajmują twórcy związani z Grupą Krakowską. Obok dzieł klasyków uzupełniamy Kolekcję o realizacje artystów młodego pokolenia.

Kształtując Kolekcję MOCAK-u, sięgamy także głębiej w przeszłość, do genezy naszego rozumienia sztuki. Pomocne pod tym względem są archiwalia, które MOCAK stale pozyskuje.

W przypadku sztuki zagranicznej wybór Muzeum dotyczy głównie:

• prac artystów z Europy Środkowej i byłego bloku wschodniego – gromadzimy dzieła, mając na uwadze wspólne doświadczenia kulturowo-polityczne, ale również niedostateczną ich reprezentację w kolekcjach zachodnich muzeów;
• prac artystów pozaeuropejskich – interesują nas dzieła tworzone na pograniczu stref kulturowych, pozwalające na poszerzenie pola sztuki i zlikwidowanie „białych plam” w prezentacji międzynarodowej sztuki współczesnej w Polsce. Są one również nowym spojrzeniem na współczesny świat i jego problemy, które pokazane zostają z perspektywy odmiennych kultur i tradycji.

 

Proces pozyskiwania dzieł do Kolekcji MOCAK-u

Decyzje o pozyskaniu dzieła do kolekcji podejmuje Dyrektor Muzeum. Organem opiniodawczym w tym zakresie jest Rada Programowa Kolekcji powołana Zarządzeniem Dyrektora nr 19/2011 (skład ustalony Zarządzeniami nr: 22/2011, 1/2013 oraz 7/2017). Organem kontrolującym działalność Muzeum w kwestii tworzenia Kolekcji jest Rada Muzeum powołana Zarządzeniem Prezydenta Miasta Krakowa nr 2344/2014.

Propozycje pozyskania dzieła przedstawiane są przez: dyrektora Muzeum, pracowników merytorycznych  Muzeum, członków Rady Programowej Kolekcji, pozostałe osoby fizyczne i prawne (w tym artystów, galerie i innych właścicieli egzemplarzy dzieł).

Decyzję o przystąpieniu do negocjacji podejmuje Dyrektor. Analizę dzieła pod względem wartości artystycznej w kontekście całokształtu twórczości danego artysty i wynikającej z tego ceny rynkowej pracy przeprowadza Dział Sztuki, posiłkując się dostępnymi danymi o notowania rynkowych. Negocjacje prowadzone są w zależności od ich przebiegu i etapu przez Dział Sztuki, Dyrektora Muzeum lub innych wyznaczonych pracowników.

Dzieła do Kolekcji MOCAK-u pozyskiwane są na podstawie zawieranych pisemnie umów (darowizny, zakupu). Konstrukcja umowy sporządzana i sprawdzana jest przez radcę prawnego Muzeum. Muzeum w miarę możliwości stara się pozyskiwać egzemplarze dzieł wraz z powiązanymi z nimi prawami autorskimi bądź licencjami.

Muzeum może nieodpłatnie przyjąć depozyty dzieł stanowiące merytorycznie uzupełnienie Kolekcji MOCAK-u. Dzieła w depozycie nie stanowią jednak części Kolekcji MOCAK-u.

 

Udostępnianie Kolekcji

MOCAK przyjął zasadę, że w ramach wystawy Kolekcji pokazywane będą wyłącznie prace stanowiące własność Muzeum. W szczególnych przypadkach, kiedy uwypuklenie sensu jakiegoś dzieła wymaga zestawienia go z inną pracą, wspieramy się depozytem czy wypożyczeniem, pytając o warunki zakupu.

Kolejna zasada dotyczy cykliczności ekspozycji. Raz w roku zmieniamy układ Kolekcji, łącząc nową wystawę z odmiennymi problemami. Każda odsłona wprowadza przynajmniej połowę nowych prac. Zasada cykliczności jest dość nietypowa dla praktyk muzealnych. W zdecydowanej większości muzeów ekspozycje kolekcyjne nie są zmieniane latami. W przypadku MOCAK-u ta cykliczność wynika z chęci stworzenia życia wokół dzieł, uruchomienia ich różnych interpretacji w zależności od kontekstu, w jakim się znajdują, i zainicjowania dialogu pomiędzy nimi. Niektóre prace z poprzednich ekspozycji nie są wymieniane, ponieważ ich instalacja jest niezwykle skomplikowana, a poza tym ich ekspozycja została zaprojektowana dla danego miejsca we współpracy z autorem.

Kolekcja prezentowana jest także w ramach wystaw czasowych w MOCAK-u. Organizowane są również jej pokazy poza Muzeum (między innymi we Lwowie, w Rzymie, Wilnie). W ramach programu wystawienniczego organizujemy ekspozycje monograficzne na bazie prac z Kolekcji. Udostępnianie zbiorów odbywa się także poprzez wypożyczenia na wystawy organizowane przez inne instytucje.